Η μελαγχολία της ευφυΐας

Πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως «δεν υπάρχει καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Σήμερα ο ισχυρισμός του αποδεικνύεται επιστημονικά καθώς πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν πως η ευφυΐα σχετίζεται με την μελαγχολία.

Η μελαγχολία θεωρείται από την αρχαιότητα, στοιχείο διάκρισης.

O πρώτος ορισμός της δόθηκε από τον Iπποκράτη τον 5ο π.X. αιώνα που τη συσχέτιζε με τη «μέλαινα χολή», ένα από τα τέσσερα υγρά συστατικά του ανθρώπινου σώματος. Ο Aριστοτέλης πρώτος παρατήρησε ότι εξέχουσες μορφές της φιλοσοφίας, της πολιτικής και των τεχνών συνέβαινε να είναι μελαγχολικοί. Υποστηρίζει ότι οι «περιττοί», όσοι δηλαδή διέπρεψαν στη φιλοσοφία, στην πολιτική, στην ποίηση και τις τέχνες ήταν μελαγχολικοί.

Στον δειγματολογικό κατάλογο πρώτος μνημονεύεται ο Ηρακλής, και ακολουθούν ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος, ο Αίας ο Τελλαμώνιος, ο Βελλεροφόντης, ο Εμπεδοκλής, ο Πλάτων και ο Σωκράτης. Ο Ηρακλής έζησε τα δυο παροξυσμικά περιστατικά του κράματος της μαύρης χολής. Ένα παθολογικό του χαρακτηριστικό αφορά στο φόνο των παιδιών του τα οποία διαπέρασε με βέλος σε μια κρίση μανίας (εξ ου και η τραγωδία του Ευριπίδη «Ηρακλής μαινόμενος» στην οποία ο Ηρακλής σκοτώνει και τη γυναίκα του).

Ο Ιπποκράτης μιλάει επίσης για την «Ηράκλεια Νόσο». Ο Κικέρων στο Tusculanae disputations αποδίδει στον Αριστοτέλη την άποψη ότι όλοι οι ιδιοφυείς είναι μελαγχολικοί, αλλά και ο Σενέκας στο De tranquillitate animae αναφέρει πως κατά τον Αριστοτέλη η ιδιοφυία είναι ανάμικτη με την παραφροσύνη.

Για την κατάθλιψη

Κωνσταντίνος Γανωτής

Η ευθυμία που δείχνουν οι σημερινοί άνθρωποι είναι διανοητικά επιτηδευμένη. Έχουν πεισθεί οι άνθρωποι από την ψυχολογική προπαγάνδα ότι χαρά είναι η επιδερμική ηδονή, η ικανοποίηση των σαρκικών επιθυμιών και, όταν βρίσκονται αυτές οι προϋποθέσεις, «πείθονται» ότι είναι ευτυχισμένοι, χαρούμενοι. Κι επειδή έχουν ασυνείδητα την ειδοποίηση της ανεπάρκειας αυτής της ευτυχίας, βάζουν ένταση μεγάλη για να καλύψουν το αίσθημα αυτό και τότε φαίνονται πολύ ψυχαγωγούμενοι, πολύ κεφάτοι.

Αυτά βέβαια μας τα δείχνει η παρατήρηση, αλλά έχομε και πολλούς τρόπους να την επιβεβαιώσομε αυτή την παρατήρηση. Ο σημερινός άνθρωπος στη μεγάλη πλειοψηφία βρίσκεται σε διαρκή αγανάκτηση για τα εμπόδια της ευτυχίας του και για τους εχθρούς του. Βλέπομε να φτάνουν οι άνθρωποι στα δικαστήρια και να δικάζονται για διάφορες αδικίες μικρές και μεγάλες, σε ποσοστά πολύ μεγαλύτερα από παλαιότερες εποχές. Αυτή η ανικανότητα συνδιαλλαγής είναι μια από τις ενδείξεις της πλήξης, που κυριαρχεί στα συναισθήματα του σημερινού ανθρώπου, που δεν μπορεί να συμβιβαστεί με τίποτε και με κανένα. Βλέπομε ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν αναπαύεται με καμμιά ευχαρίστηση και πολύ γρήγορα χάνει την ευχαρίστησή του και ζητάει αλλαγές. Ακόμα και στο γάμο χάνει πολύ σύντομα την ευχαρίστησή του από το πρόσωπο του/της συζύγου κι έτσι έχομε τα πολλά διαζύγια, τις διαστάσεις, τους οικογενειακούς καυγάδες, ειδικά τις συγκρούσεις και τους διαπληκτισμούς με τα κληρονομικά. Σχεδόν κανείς δεν θυσιάζει το παραμικρό, για να διατηρήσει τη γλυκιά σχέση με τ’ αδέρφια του.

Byung-Chul Han | Κατάθλιψη και «κοινωνία της υπερκόπωσης»

Ο Byung-Chul Han είναι Κορεάτης συγγραφέας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (Σχολή Καλών Τεχνών). Έχει γράψει πάνω από 16 βιβλία εστιάζοντας την κριτική του σε όψεις και φαινόμενα της ύστερης νεωτερικότητας. Ένα από αυτά είναι και Η κοινωνία της υπερκόπωσης, ένα μικρό δοκίμιο που κυκλοφόρησε το 2015 και πραγματεύεται τα κοινωνικά αίτια της εξάπλωσης ψυχικών ασθενειών όπως η κατάθλιψη, το σύνδρομο διάσπασης προσοχής (ΔΕΠΙ), της διαταραχής της προσωπικότητας με την ανάδυση ενός ναρκισσιστικού υποκειμένου που αναπτύσσεται γύρω από την κυρίαρχη επιταγή του σύγχρονου κοινωνικού ασυνειδήτου «να είναι ο εαυτός του».  Η (πρόχειρη) μετάφραση που ακολουθεί, προέρχεται από το 2ο κεφάλαιο της Κοινωνίας της Κόπωσης, και επιγράφεται «Πέρα απ’ τις κοινωνίες του ελέγχου», όπου και αναπτύσσεται ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα αυτού του μικρού δοκιμίου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Stadford University Press.

***

Πέρα απ’ την κοινωνία του ελέγχου

Η μοντέρνα κοινωνία δεν είναι πλέον ο πειθαρχικός κόσμος του Φουκώ γεμάτος νοσοκομεία, τρελλάδικα, φυλακές, στρατόπεδα και εργοστάσια. Εδώ και καιρό έχει αντικατασταθεί από ένα άλλο καθεστώς, μια κοινωνία γυμναστηρίων, ουρανοξυστών, τραπεζών, αεροδρομίων, εμπορικών κέντρων και γενετικών εργαστηρίων. Η κοινωνία του 21ου αιώνα δεν είναι πλέον μια πειθαρχική κοινωνία, αλλά μάλλον μια κοινωνία του επιτεύγματος [Leistungsgesellschaft].

ΠΕΡΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΕΩΣ

Μαθήτρια τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου ὁ ὁποῖος τῆς ἔστειλε 11 ἐπιστολές ἀπό τό τόπο τῆς ἐξορίας του. Στήν 10η ἐπιστολή τῆς γράφει: 

«Πράγματι, ἡ κατάθλιψη εἶναι φοβερό βασανιστήριο τῶν ψυχῶν, εἶναι ἕνας πόνος ἀνέκφραστος καί ποινή πικρότερη ἀπό κάθε ἄλλη ποινή καί τιμωρία. Γιατί μιμεῖται τό σκουλήκι, πού ἔχει δηλητήριο καί προσβάλλει ὄχι μόνον τό σῶμα, ἀλλά καί τήν ἴδια τήν ψυχή. 

Είναι σαράκι πού κατατρώγει ὄχι μόνον τά κόκκαλα, ἀλλά καί τη σκέψη εἶναι ένας δήμιος καθημερινός πού δέν ξεσχίζει μόνον τά πλευρά, ἀλλά καταστρέφει καί τη δύναμη τῆς ψυχῆς· εἶναι καί νύχτα παντοτινή, σκοτάδι χωρίς τό παρα-μικρό φῶς, τρικυμία καί ζάλη, πυρετός κρυφός, πού καίει περισσότερο ἀπό κάθε φλόγα, πόλεμος χωρίς ἀνακωχή, ἀρρώστια πού κάνει σκοτεινά πολλά ἀπό αὐτά πού βλέπουμε. 

Γιατί ὁ ἴδιος ὁ ἥλιος καί ὁ καθαρός ἀέρας φαίνεται ὅτι ἐνοχλοῦν ἐκείνους πού ἔχουν αὐτή τη διάθεση καί μεταβάλλει τό μεσημέρι σέ μεσάνυκτα.

Γι’ αὐτό καί ὁ θαυμάσιος προφήτης δηλώνοντας αὐτό ἔλεγε· «ὁ ἥλιος θά δύσει γι’ αὐτούς τό μεσημέρι» (Ἀμώς 8,9),ὄχι μέ τήν ἔννοια ὅτι ὁ ἥλιος ἐξαφανίζεται οὔτε ὅτι διακόπτει τόν συνηθισμένο δρόμο του, ἀλλά μέ τήν ἔννοια ὅτι ὁ λυπημένος ἄνθρωπος τό καταμεσήμερο φαντάζεται ὅτι εἶναι νύχτα. 

Κράτα τ’ απολύτως νεσεσέρ για το ταξίδι

Ο τίτλος του κειμένου προέρχεται από ένα λάθος. Ξεκίνησα να γράφω -στο μυαλό μου πρώτα- ένα κείμενο για το νεσεσέρ που βρήκα πεταμένο στο δρόμο. Και πόσο δυσκολευόμουν να το σπρώξω, αφού ζύγιζε όσο δύο άντρες καλοταϊσμένοι.

Έπειτα, καθώς “είδα” ξανά την εικόνα, κατάλαβα ότι είχα χρησιμοποιήσει λάθος λέξη. Τα νεσεσέρ είναι εκείνα τα τσαντάκια όπου βάζεις τα απαραίτητα για το ταξίδι.

Ίσως θα ήταν πιο αστείο αν δεν αντιλαμβανόμουν το ολίσθημα, γιατί τότε θα ήταν ένα φανταστικό κείμενο. Πώς γίνεται ένα νεσεσέρ να ζυγίζει όσο δύο άντρες; Και μάλιστα καλοταϊσμένους;

Τι θα μπορούσε να έχει μέσα, για να είναι τόσο βαρύ; Ούτε καν πλάκες χρυσού. Ίσως όσμιο. Ένα κυβικό μέτρο οσμίου ζυγίζει 25 τόννους. Οπότε ένα νεσεσέρ γεμάτο όσμιο μπορεί να ζύγιζε παραπάνω από δυο άντρες. Και θα γινόμουν και πλούσιος αν το είχα βρει.

~~

Δυστυχώς η πραγματικότητα σπάνια γίνεται τόσο συναρπαστική. Το όσμιο δεν φυτρώνει στα δέντρα. Και μ’ αυτά που βρίσκεις στον δρόμο δεν λύνεις το οικονομικό σου πρόβλημα. Τις περισσότερες μέρες, εμείς οι απλοί θνητοί, τις περνάμε ανάμεσα στον πόνο και στην ανία (ο Σοπενχάουερ το ‘χε πει), με κάποιες εκλάμψεις ευτυχίας, τόσο σπάνιες όσο η ευφυΐα για τον Ραταπλάν.

Κάτι τέτοιο αισθανόμουν εκείνο το βράδυ, ένα κενό στο στομάχι που ήθελα να γεμίσω με ό,τι υπήρχε διαθέσιμο στην κουζίνα. Οι αρχαίοι δεν πίστευαν ότι η έδρα της ψυχής είναι το στομάχι; Ε, λοιπόν, έχει μια λογική. Γι’ αυτό όταν νιώθουμε άδειοι θέλουμε να τρώμε.

Περπατούσα κι έψαχνα για κάποιο νόημα. Κάτι που θα κρατάει λίγο περισσότερο χρόνο.

“Όλες μας οι προσπάθειες ενάντια στην εντροπία είναι καταδικασμένες”, σκεφτόμουν. “Για να καθαρίσεις το σπίτι, για να φτιάξεις το αυτοκίνητο και τα δόντια σου, για να μείνεις -όσο μπορείς- αδύνατος και υγιής, για να έχεις μια οικονομική κατάσταση που να μην προκαλεί τα γέλια και τα κλάματα.”

Η ψυχή δεν οφείλει να εκχωρείται μόνο στους ψυχιάτρους

Πάσχουμε οι Έλληνες από κατάθλιψη και γιατί προσφεύγουμε στη φαρμακολογία;

Του Δημοσθένη Γκαβέα από την www.huffingtonpost.gr

Τα εντυπωσιακά νούμερα των στατιστικών προσφέρουν μια ηδονή σε αυτούς που τα διαβάζουν. Εντυπωσιάζουν, ακόμη και εάν είναι ενδεικτικά μιας καθ΄όλα αρνητικής κατάστασης που χαρακτηρίζει μια κοινωνία, πόσο μάλιστα εάν αφορούν τη ψυχική μας υγεία. Τα χρόνια της κρίσης η κατάθλιψη και άλλες ψυχικές νόσοι αυξήθηκαν. Αυτό είναι μια διαπίστωση; Ή μια φήμη που την έχουμε πιστέψει όλοι μας; Το ακούμε από τον φίλο, τον συγγενή, τον γείτονα. Ίσως να το λέμε και εμείς. «Είμαι πολύ αγχωμένος», «δεν μπορώ να χαρώ με τίποτα» και άλλα συναφή. Επίσης, εκτός από την εξοικείωση με ψυχιατρικούς όρους, μάθαμε να μιλάμε και σαν φαρμακοποιοί. Νέες λέξεις όπως Ladose, Xanax, εντάχθηκαν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Ακόμη και η γιαγιά στην επαρχία μπορεί να μιλήσει άνετα με όρους φαρμακολογίας, ενίοτε να κάνει και διαγνώσεις.

Όμως, τι πραγματικά συμβαίνει στην Ελλάδα; Πράγματι η πλειονότητα του πληθυσμού υποφέρει από κατάθλιψη και άλλες αγχώδεις διαταραχές; Από πού προκύπτει αυτό; Πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα και πόσο εύκολα προσφεύγουμε στη φαρμακολογία;

Μια ζοφερή εικόνα μας δίνει ο κ. Νικόλαος Θωμαΐδης, ο επικεφαλής του τμήματος Αναλυτικής Χημείας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και επικεφαλής της επιδημιολογικής έρευνας η οποία κατέγραψε, βάσει των ευρημάτων στα λύματα της Αθήνας που καταλήγουν στην Ψυττάλεια, μια μεγάλη αύξηση ψυχοφαρμάκων και άλλων παράνομων ουσιών. Επί πέντε χρόνια, από το 2010 έως το 2015, εφάρμοσε μια μεθοδολογία που ονομάζεται «sewage epidemiology», δηλαδή επιδημιολογία λυμάτων προκειμένου καταγράψει την ποσότητα που οι πολίτες κατανάλωσαν σε φάρμακα και ναρκωτικά. Η έρευνα δημοσιεύθηκε το 2016 και τα ευρήματα ήταν εντυπωσιακά. Οι δειγματοληψίες ήταν σταθερές μια εβδομάδα κάθε μήνα επί πέντε συνεχή χρόνια.

Εκτός από τη δραματική αύξηση των ναρκωτικών ουσιών, καταγράφηκε και αύξηση στη χρήση ψυχοφαρμάκων. 

Το περπάτημα μεταβάλλει τον εγκέφαλό σας όταν πάσχετε από κατάθλιψη

Γνωρίζατε ότι η σωματική άσκηση, μετρίου επιπέδου σε τακτική βάση, μπορεί να σας βοηθήσει να αισθανθείτε καλύτερα όταν πάσχετε από κατάθλιψη; 

Το απλό περπάτημα για μισή ώρα κάθε μέρα μπορεί να σας προσφέρει αυτά τα οφέλη. Όταν πάσχετε από κατάθλιψη, ο κόσμος προχωρά με διαφορετικό ρυθμό. Όταν ο εγκέφαλός σας περνά αυτή τη διαδικασία, βιώνετε ένα χαμηλότερο επίπεδο δραστηριότητας και κάνετε λιγότερες νευρωνικές συνδέσεις. Όπως ανέλυσε μια μελέτη που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, η αμυγδαλή,η δομή που λειτουργεί ως φρουρός των συναισθημάτων σας, λειτουργεί σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο κατά τη διάρκεια της κατάθλιψης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν ένα πολύ συγκεκριμένο σκοπό: να σας αναγκάσουν να επικεντρωθείτε στον εαυτό σας. Λειτουργείτε σε ένα ελάχιστο επίπεδο για να επιτρέψετε στον εαυτό σας να αναλύσει τον εσωτερικό σας κόσμο, να τον κατανοήσετε και να επιλύσετε τα προβλήματά σας. Αλλά τίποτα δεν είναι εύκολο. Η κατάθλιψη δεν μπορεί να θεραπευτεί όπως η γρίπη ή κάποια λοίμωξη. Για να μπορέσετε να ξεπεράσετε αυτή την πάθηση θα πρέπει να προσεγγίσετε το πρόβλημα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Αρχικά, αν ο γιατρός σας το προτείνει, μπορείτε να ακολουθήσετε θεραπείες με φάρμακα που θα συμπληρώνουν την κανονική θεραπεία. Επίσης, οι νευρολόγοι προσεγγίζουν αυτή τη διαδικασία μιλώντας για τη γνωστή νευρωνική νευροπλαστικότητα. 

Βιώνοντας νέα ερεθίσματα και νέες αισθήσεις που είναι έντονα και ουσιαστικά μπορείτε να «επανενεργοποιήσετε» τις νευρωνικές συνδέσεις σας. Κάτι τόσο απλό όσο το καθημερινό περπάτημα σε έναν εξωτερικό χώρο μπορεί να αποβεί εξαιρετικά θεραπευτικό. Σήμερα θα ανακαλύψουμε όλες τις πληροφορίες. Αξίζει να τις θυμάστε. Αν πάσχετε από κατάθλιψη, μην ξεχνάτε: πηγαίνετε για περπάτημα